Από το Μάιο του 1990 στην Αμερική γιορτάζουν την 25η Μαΐου ως ημέρα κλακετών, θέλοντας έτσι να τιμήσουν το είδος χορού που εναρμονίζει τον συνδυασμό χορευτικών βημάτων με την αναπαραγωγή ήχου και την προσωπική έκφραση, τον αυτοσχεδιασμό. Εμείς πόσο καλά ξέρουμε τι είναι οι κλακέτες;
Επειδή τίποτα δεν είναι αυτονόητο, θα αναφέρουμε πως οι χορευτές των κλακετών φορούν παπούτσια που στη φτέρνα και στα δάχτυλα έχουν μεταλλικό πέταλο, έτσι ώστε να αναπαράγουν ήχο με τα πόδια τους πάνω σε οποιαδήποτε σταθερή, σκληρή επιφάνεια. Εδώ στην Ελλάδα πολύς κόσμος μπερδεύει τις κλακέτες με τις καστανιέτες. Οι καστανιέτες είναι κρουστό μουσικό όργανο που χρησιμοποιείται κυρίως στους ισπανικούς χορούς για να υπογραμμίσει συγκεκριμένα χορευτικά σημεία. Είναι ξύλινο όργανο που το φορούν οι χορευτές στα δάχτυλα των χεριών και η εξωτερική του εμφάνιση θυμίζει το γνωστό μας κάστανο.
Τώρα που ξεκαθαρίσαμε για τι μιλάμε, ας μάθουμε λίγα πράγματα για αυτές.
Οι κλακέτες όπως τις ξέρουμε σήμερα γεννήθηκαν στις ΗΠΑ. Είναι ο συνδυασμός ανάμεσα σε διαφορετικά είδη κρουστικών χορών. Το ένα είναι το περισσότερο ιρλανδικό και λιγότερο αγγλικό Clog dance, δηλαδή το είδος χορού όπου χόρευαν πάνω σε τραπέζια (σκληρή επιφάνεια) φορώντας τα γνωστά σε όλους μας ξύλινα τσόκαρα, και δημιουργώντας μέσα από ένα σύνθετο βηματολόγιο χορευτικούς ρυθμούς. Το άλλο είναι οι ιεροί αλλά και οι κοινωνικοί χοροί της Δυτικής Αφρικής.
Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα πίστευαν πως οι σκλάβοι της Αφρικής και οι Ιρλανδοί εργάτες στις φυτείες είχαν δημιουργήσει μια μίξη των χορών τους. Αργότερα οι ερευνητές θεώρησαν πως τελικά όλα έγιναν στη Νέα Υόρκη, όπου οι πολλές διαφορετικές εθνικότητες είχαν κοινή ζωή. Έτσι αναπτύχθηκαν οι διαγωνισμοί χορού με ατομική ή ομαδική συμμετοχή και σίγουρα κρουστικό περιεχόμενο. Κυρίως στα μέσα του 1800 αυτές οι "μάχες", όπως θα τις αποκαλούσαμε σήμερα, έδωσαν την ευκαιρία σε Ιρλανδούς και Αφρικανούς να ανταλλάξουν πληροφορίες και να διαδώσουν μια νέα χορευτική άποψη. Με ερμηνευτικές εναλλαγές ανάμεσα σε ξύλινα παπούτσια, παπούτσια με ξύλινη σόλα, ή ακόμα και μαλακά παπούτσια, οι κλακέτες εδραίωσαν τη θέση τους στις κατηγορίες χορού γύρω στο 1920. Ήταν η στιγμή που η δημοτικότητά τους έφτασε στα ύψη.
Οι κλακέτες είναι ένα δυναμικό είδος τέχνης και οι απαιτήσεις δεν άφηναν περιθώρια εφησυχασμού στους ερμηνευτές. Έτσι λοιπόν υπήρξε ένας διαρκής εκσυχγρονισμός και μια εξέλιξη. Οι χορευτές διαμορφώνονταν διαρκώς και το είδος άλλαζε. Ένα από τα πιο γνωστά δίδυμα, οι Harland Dixon και Jimmy Doyle, επηρέασαν πολλούς ερμηνευτές, καθώς και το κοινό. Όμως το στοιχείο που περισσότερο αξίζει να αναφέρουμε είναι πως χάρη σε αυτόν τον χαρακτήρα των κλακετών δεν άλλαξαν μόνο οι παραστάσεις, αλλά και η μουσική σκηνή στην Αμερική. Οι ντράμερς έπαιρναν ιδέες και εμπνέονταν από τα μοτίβα και τις καινοτομίες των χορευτών. Μελετώντας πρώιμες ηχογραφήσεις από κλακετίστες σημειώθηκε πως οι συγχρονισμοί τους ήταν πολλά χρόνια μπροστά από τους ρυθμούς της μουσικής στην Αμερική.
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα πολυμορφικά show που ονομάζονταν τότε Vaudeville ήρθαν στο προσκήνιο, και οι κλακετίστες άφησαν το στίγμα τους μέσα από τεχνικά νούμερα που ενθουσίαζαν το κοινό. Μέχρι το 1920 δεν υπήρχε show που να μην έχει κλακέτες. Εάν δεν χόρευες, δεν μπορούσες να πάρεις τη δουλειά. Σε όλα τα nightclubs, τα musicals και τα vaudeville τα ονόματα που ήταν στη μαρκίζα ήταν κλακετίστες. Ανάμεσα στα σπουδαία αυτά ονόματα ένα από τα πιο γνωστά μας είναι ο Fred Astaire, που με την αδελφή του Adele παρουσίασαν με μια λαμπερή κοψότητα ακόμα ένα τρόπο ερμηνείας, "The great white way" όπως θα το χαρακτηρίζαμε... Παρόλα αυτά, το πιο αγαπητό όνομα
και ο πιο ακριβοπληρωμένος καλλιτέχνης εκείνων των ημερών ήταν ο Bill Robinson (Bojangles), ο πρώτος έγχρωμος κλακετίστας που κατάφερε να σπάσει το κατεστημένο και να εισχωρήσει στο Broadway και το Hollywood. Για όλους εσάς που δεν ασχολείστε με το είδος αλλά νιώθετε πως το όνομα σας είναι γνωστό, θα πούμε πως ήρθε η ώρα να ακούσετε ξανά το παραπάνω τραγούδι... Αρχίζει να βγάζει νόημα, σωστά;
Καθώς οι κλακέτες ήταν το βασικό κοινό στοιχείο όλων των ερμηνευτών της εποχής, αν κάποιος ήθελε να ξεχωρίσει έπρεπε να κάνει κάτι το ξεχωριστό. Θα έλεγε κανείς πως στη βασική εκπαίδευση των χορευτών ήταν και οι "προκλήσεις σε μονομαχία", κάτι που κρατούσε τους πάντες σε εγρήγορση ως προς τη δημιουργία των εκπληκτικότερων συνδυασμών. Τότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά η τεχνική που χρόνια αργότερα ονομάστηκε Break Dance! Μέσα στους νεωτερισμούς ήταν:
το flash, κινήσεις χορού που ενσωματώνουν ακροβατικό συνήθως για το τέλος του χορού,
το novelty, που χρησιμοποιεί σκηνικά ή φροντιστηριακό υλικό, λ.χ. βαλίτσες, σκάλες κ.α.,
τα eccentric, legomania, comedy, που χρησιμοποιούν ήχους του σώματος συνήθως σε κωμικό ύφος,
το swing, που συνδυάζει την κίνηση του άνω σώματος με μπαλέτο και jazz, ενώ τα πόδια χτυπούν κρουστά (Classic),
το class, χορογραφία που εκτελείται από πολλούς συγχρονισμένους χορευτές,
το military, που χρησιμοποιεί στρατιωτικά τύμπανα,
το rhythm (close floor, paddle and roll), τα πολλά γρήγορα βήματα που εναλλάσονται κοντά στο πάτωμα ανάμεσα σε χτυπήματα με φτέρνα ή δάχτυλα.
Για κάθε ένα από αυτά τα στυλ υπήρχε ένας που άφηνε το στίγμα του, όπως ο John Bubbles που ονομάστηκε " The father of rhythm tap"
Καθώς και ο Clayton, που έχασε το πόδι του στα δώδεκά του χρόνια και χρησιμοποίησε τις κλακέτες
με τον τρόπο που ταίριαζε στις δικές του προδιαγραφές. (Η διαφορετικότητα δεν είναι φαινόμενο των ημερών μας.)
Απο το 1920 ως το 1940 οι θαυμαστές των κλακετών μπορούσαν να βρουν τους αγαπημένους τους χορευτές σε έναν νέο χώρο. Τα νυχτερινά μαγαζιά. Εκεί, ανάμεσα σε τραγουδιστές και συγκροτήματα, παρουσιάζονταν τουλάχιστον 20 χορευτές σε συνδιασμούς solo, duo, trio και chorus line. Ένα από τα πιο γνωστά μαγαζιά, εως τις μέρες μας, είναι το Cotton Club στο Harlem της Νέας Υόρκης. Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα ξεκίνησαν την καριέρα τους εκεί, όπως οι αδιαμφισβήτητοι Nickolas Brothers. (Στο ως άνω βίντεο να πληροφορήσουμε πως η χορογραφία κινηματογραφήθηκε ολόκληρη στο πρώτο take...)
Καθώς ο κινηματογράφος ανέπτυξε την τεχνολογία του ήχου, και με σταθμό την ταινία του 1927 "The Jazz Singer" έβαλε στο κοινό την αισθητική της μουσικής, οι κλακέτες άνοιξαν τα φτερά τους σε ένα νέο είδος. Μεγάλα ονόματα του θεάτρου Broadway, όπως οι Fred Astaire, Ginger Rogers, Eleanor Pawell, Bill Robinson και άλλοι, άνοιξαν μια νέα καριέρα στο κινηματογραφικό στερέωμα. Με μετατροπές στον τρόπο χορογραφίας δημιουργήθηκε νέο υλικό καθαρά για την κινηματογραφική κουλτούρα, καθώς οι πρώτες κάμερες με ήχο ήταν σταθερές και τα πάντα έπρεπε να γίνουν σε ένα σημείο. Μετέπειτα, όταν η σκηνοθέτης Dorothy Arzner ανακάλυψε το μικρόφωνο boom, όλα άλλαξαν. Τα πρώτα χορευτικά νούμερα παρουσίαζαν μονταρισμένα πλάνα από πρόσωπα ή πόδια που χόρευαν για να προσδώσουν κίνηση και ενδιαφέρον στη στατικότητα της σκηνής, μέχρι που ο σπουδαίος Fred Astaire πρότεινε η κάμερα να ακολουθεί το χορευτή από την κορυφή ως τα νύχια και να μεταφέρεται μαζί του στον χώρο αλλάζοντας κατευθύνσεις. Έτσι, έβαλε τις προδιαγραφές για τον τρόπο με τον οποίο θα κινηματογραφούσαν τις κλακέτες μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Το 1934 ήρθε στην κινηματογραφική ζωή των Αμερικανών αλλά και όλου του κόσμου το παιδί θαύμα που άκουγε στο όνομα Shirley Temple. Ξεκίνησε την κινηματογραφική της διαδρομή στα 3 της χρόνια, και σε ηλικία μόλις 6 ετών κατάφερε να βρεθεί στην κορυφή του Box Office και να κρατήσει αυτή τη θέση σταθερά για τα επόμενα 4 χρόνια. Η Temple έκανε 27 ταινίες μέσα σε 6 χρόνια, και είναι ίσως από τα λίγα παιδιά του κινηματογράφου που αξιοποίησε την τόσο πρώιμη τεράστια επιτυχία της χωρίς να αυτοκαταστραφεί. Παρά τη Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής, χάρη σε αυτό το μικρό κορίτσι οι εγγραφές στις σχολές χορού για μάθημα κλακετών είχαν πάρει φωτιά. Στο ως άνω βίντεο θα τη δείτε μαζί με τον Mr Bojangles.
Από το 1930 ως το 1950 τα κινηματογραφικά musicals χρησιμοποιήθηκαν για να αποσπάσουν το κοινό από δυσοίωνες κοινωνικές συνθήκες, όπως ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μεγάλη Ύφεση. Κάθε μεγάλο στούντιο παρουσίαζε τους δικούς του χορευτές. Το MGM είχε τον Gene Kelly και τη Vera - Ellen. Οι Warner Brothers είχαν τον Ruby Keeler και τον Gene Nelson. Το Twentieth Century-Fox είχε τους Nicholas Brothers, Dan Dailey και Betty Grable, και τα Universal Studios είχαν τον Peggy Ryan και τους Jivin ’Jacks and Jills. Η Ann Miller και ο Donald O'Connor δούλεψαν σε πολλά στούντιο.
Παρόλο που οι μαύροι καλλιτέχνες όλων των τύπων δεν μπορούσαν να πρωταγωνιστήσουν σε ταινίες μεγάλου μήκους κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλοί χορευτές πραγματοποίησαν μικρές αλλά ουσιαστικές εμφανίσεις σε ταινίες. Το vaudeville είχε πεθάνει ως την αρχή του 1940, όμως τα νυχτερινά κέντρα και οι θεατρικές σκηνές παρέμεναν δημοφιλή σημεία διασκέδασης. Αυτό κράτησε ως τη δεκαετία του 1950, που οι κλακέτες έσβησαν. Τη συνεισφορά της σε αυτό έχει η σπουδαία χορογράφος Agnes De Mille. Με την ανταγωνιστικότητά της απέναντι στις κλακέτες κατάφερε να εισάγει το μπαλέτο στο Broadway (Oklahoma! - 1943), και, παρόλο που ήταν η πρώτη που ενσωμάτωσε το μπαλέτο στις κλακέτες το 1942 με το Rodeo (δείτε το βίντεο), έχει τελικά στιγματιστεί από τον καλλιτεχνικό "πόλεμο" που γκρέμισε το είδος. Ένας άλλος παράγοντας στην εξασθένιση του χορού ήταν μια δραματική πτώση της συμμετοχής στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, καθώς άνδρες και γυναίκες που είχαν επιστρέψει από την υπηρεσία τους στο εξωτερικό επικεντρώθηκαν στην απόκτηση εκπαίδευσης, στην έναρξη καριέρας και στην ανατροφή οικογενειών.
Η εισαγωγή της τηλεόρασης στις ζωές των ανθρώπων, καθώς και η δημιουργία του Las Vegas ως τουριστικού προορισμού, έσωσαν τη ζωή των κλακετών. Ανάμεσα στις εκπομπές και τα τηλεοπτικά show η εμφάνιση των χορευτών ήταν ένα από τα δημοφιλέστερα καλλιτεχνικά δρώμενα. Αρκετοί κλακετίστες άρπαξαν την ευκαιρία, μόνο που αυτή τη φορά υπήρχε μια διαφορά. Οι ρουτίνες τους δεν παρουσιάζονταν σε ένα περιορισμένο θεατρικό κοινό αλλά σε ολόκληρο το τηλεοπτικό κοινό της χώρας. Έτσι έπρεπε να είναι ευρηματικοί και να τις αλλάζουν διαρκώς. Αρκετοί κλακετίστες απορροφήθηκαν στα θεατρικά show του Las Vegas, περνώντας τα τελευταία τους χρόνια σε εκθέσεις καζίνο. Παρόλη την προσαρμογή ήταν φανερό πως οι κλακέτες προσπαθούσαν στην πραγματικότητα να επιβιώσουν. Από τη δεκαετία του 1970 δημιουργήθηκαν εταιρίες οι οποίες είχαν σκοπό να γνωρίσουν στους νεότερους το είδος. Το 1986 δημιουργήθηκε το American Tap Dance Foundation.
Μια αργή αναβίωση ξεκίνησε τη δεκαετία του '80, όταν επιτυχημένα show του Broadway όπως το "42nd Street" έκαναν την εμφάνισή τους. Η εδραίωση των κλακετών στον 20ο αιώνα ήρθε από τον Gregory Hines με την ταινία του 1989 "Tap", η οποία επαναπροσδιόρισε την εικόνα των κλακετών στη νέα εποχή.
Σήμερα οι κλακέτες είναι το είδος που σου δίνει το εισιτήριο για να εκπαιδευτείς στο μουσικό θέατρο. Είναι αυτό που λέμε η χορευτική βάση του μιούζικαλ. Ναι, οι κλακέτες, όχι το μπαλέτο. Σήμερα οι κλακέτες έχουν τη θέση που τους αξίζει στις καρδιές των ανθρώπων που τις έχουν συνδέσει όχι μόνο με τη χρυσή εποχή του Αμερκάνικου κινηματογράφου, αλλά και με την αγαπημένη βασική χορευτική τους ρουτίνα. Βλέπετε, είναι για αυτούς ό,τι είναι για εμάς ο κλασικός χορός.
Σε όσους με ρωτούν ποιά είναι η αίσθηση απαντώ φορώντας τους ένα ζευγάρι κλακέτες. Αλήθεια, θα το δοκιμάζατε;