Στον κόσμο του θεατρικού musical η λέξη «Broadway» θεωρείται συνώνυμο της υπέρτατης καλλιτεχνικής επιτυχίας και αναγνώρισης, ενώ ως όρος είναι αναγνωρίσιμος ακόμη και για όσους δεν ανήκουν στο κοινό του. Οι παραγωγές του βρίσκονται στην κορυφή για τις καλλιτεχνικές και τεχνικές προδιαγραφές τους, για το μέγεθος και το κόστος τους, για το επίπεδο των συντελεστών και του συνολικού θεάματος που προσφέρουν, ενώ για έναν ερμηνευτή η επιλογή του για συμμετοχή σε μια παραγωγή του Broadway είναι όνειρο ζωής και τεράστια επιτυχία. Πόσα ξέρουμε, όμως, για το τι είναι στην πραγματικότητα το Broadway;
Τι είναι και πού βρίσκεται
Broadway ονομάζεται μία από τις οδούς της Νέας Υόρκης. Στον κόσμο του θεάτρου, όμως, Broadway αποκαλείται το σύνολο των θεάτρων που βρίσκονται στη συνοικία Theater Subdistrict του Κεντρικού Μανχάταν, η οποία εκτείνεται από βόρεια προς νότια από την Δυτική 40η έως τη Δυτική 54η Οδό, και από ανατολικά προς δυτικά από την 6η έως την 8η Λεωφόρο. Η Theater Subdistrict είναι δημοφιλής τουριστικός προορισμός, τόσο για τα θέατρά της, τα οποία προσελκύουν ξένους και Νεοϋρκέζους, όσο και γιατί περιλαμβάνει επίσης την Times Square και πληθώρα γνωστών αξιοθέατων, καταστημάτων κι εστιατορίων. Ενώ συνήθως ως Broadway αναφέρεται ολόκληρη η Theater District, στην πραγματικότητα μόνο τρία θέατρα βρίσκονται στην ίδια την οδό Broadway.
Τι είναι ένα θέατρο Broadway
Ως θέατρα Broadway χαρακτηρίζονται τα θέατρα με χωρητικότητα κοινού άνω των 500 θέσεων. Θέατρα με μικρότερη χωρητικότητα φιλοξενούν τις λεγόμενες «off-Broadway» παραστάσεις. Επομένως, το κριτήριο για να χαρακτηριστεί ένα θέατρο και οι παραστάσεις που φιλοξενεί «Broadway» ή «off-Broadway» είναι μόνον η χωρητικότητα της αίθουσας, με αποτέλεσμα να είναι δυνατόν να παρακολουθήσεις μια «off-Broadway» παραγωγή ενώ βρίσκεσαι στη γεωγραφική περιοχή του Broadway! Συνολικά 41 θέατρα Broadway βρίσκονται εντός της συνοικίας TheaterSubdistrict, ενώ τα περισσότερα «off-Broadway» θέατρα βρίσκονται συγκεντρωμένα στην παραπλήσια συνοικία TheaterRow, στο τμήμα της 42ης Οδού ανάμεσα στην 9η και 11η Λεωφόρο.
Απήχηση στο κοινό
Σύμφωνα με τα στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα των Θεατρικών Επιχειρήσεων του Broadway, The Broadway League, την καλλιτεχνική σεζόν 2018-2019 τα θέατρα του Broadway έκοψαν 14.768.254 εισιτήρια με έσοδα στο box office 1.829.312.140 αμερικανικά δολάρια. Η θεατρική σεζόν μετρά από τον Ιούνιο έως τον επόμενο Μάιο, με μέγιστη πληρότητα και αντίστοιχα κέρδη την εβδομάδα ανάμεσα στα Χριστούγεννα και τον καινούριο χρόνο.
Εμφάνιση και εδραίωση του θεάτρου στην Νέα Υόρκη
Η πρώτη εγκατάσταση που δημιουργήθηκε στην Νέα Υόρκη με σκοπό να λειτουργήσει ως θέατρο είναι το θέατρο στην οδό Nassau, γειτονική της περιοχής του Broadway, στο 64-66 σύμφωνα με τη σημερινή αρίθμηση, το οποίο λειτούργησε για πρώτη φορά την 11η Δεκεμβρίου 1732. Ωστόσο, η πραγματική ανάπτυξη της θεατρικής σκηνής του Broadway δεν ήρθε παρά 18 χρόνια αργότερα, με τη δημιουργία μιας μόνιμης θεατρικής ομάδας στις εγκαταστάσεις του θεάτρου της οδού Nassau. Εκείνη την εποχή οι δημοφιλέστερες παραστάσεις ήταν έργα του William Shakespeare, όπως και οι μπαλάντες όπερας, είδος που θεωρείται πρόδρομος του σημερινού musical.
Το 1798 εγκαινιάστηκε το Park Theater, χωρητικότητας 2.000 θέσεων, και το 1826 το Bowery Theater, το μεγαλύτερο τότε θέατρο της Βόρειας Αμερικής με 3.500 θέσεις. Τη δεκαετία του 1840 η θεατρική σκηνή βρισκόταν πλέον σε περίοδο πλήρους άνθισης, με τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα θέατρα να οδηγεί αρκετά από αυτά σε χρεωκοπία.
Στα τέλη του 1840 η κοινωνία της Νέας Υόρκης αντιμετώπιζε συχνές αναταραχές, με το θέατρο να μη μένει εκτός κοινωνικής πραγματικότητας. Σε ένα από τα πιο έντονα σκηνικά δύο επιτυχημένοι ηθοποιοί, ο Αμερικανός Edwin Forrest και ο Βρετανός William Charles, διάσημοι για τις σαιξπηρικές τους ερμηνείες, μετέτρεψαν τη φιλία τους σε σφοδρή αντιπαλότητα όταν οι Αμερικανοί άρχισαν να ισχυρίζονται ότι μπορούν να παίξουν Shakespeare καλύτερα από τους Βρετανούς. Το πραγματικά αξιοπερίεργο είναι ότι αυτό που ξεκίνησε ως «Πολιτισμικός Πόλεμος», με τους υποστηρικτές κάθε ηθοποιού να παρακολουθούν τις παραστάσεις του ανταγωνιστή μόνο και μόνο για να προκαλούν προβλήματα και να του πετάνε αντικείμενα, τελικά την 10η Μαΐου 1849 κατέληξε σε κοινωνική εξέγερση, γνωστή ως The Astor Place Riot, με πάνω από 200 άτομα, πολίτες, αστυνομικούς και στρατιωτικούς, να χάνουν τη ζωή τους ή να τραυματίζονται σοβαρά κατά τη διάρκεια των επεισοδίων.
Εμφάνιση κι εξέλιξη του μουσικού θεάτρου
Η εξέλιξη του musical theater στο Broadway συνέπεσε με την μετεγκατάσταση των θεατρικών σκηνών από το νοτιότερο κομμάτι στο κέντρο της Νέας Υόρκης. Αρχικός σκοπός ήταν η μεταφορά σε ακίνητα χαμηλότερου κόστους, κάτι που τελικά εξασφάλισε περισσότερο ρευστό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου τύπου παραστάσεων με μεγαλύτερη διάρκεια.
Χωρίς να υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ των μελετητών, η πλέον αναγνωρισμένη ως η πρώτη παράσταση musical είναι το έργο «The Elves» («Τα Ξωτικά») το 1857, η οποία έτρεξε για 50 παραστάσεις, με μερικές ακόμη παραγωγές που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη δεκαετία 1857-1867 να διεκδικούν τον ίδιο τίτλο. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο περιορισμός της φτώχειας στην Νέα Υόρκη αύξησε το κοινό των παραστάσεων του Broadway, ενώ παράλληλα άρχισαν να δημιουργούνται και να παρουσιάζονται έργα για οικογένειες, με αποτέλεσμα την δημιουργία διαφορετικών ειδών κοινού.
Στις αρχές του 20ου αιώνα οι θεατρικοί παραγωγοί της αντίστοιχης βρετανικής σκηνής, του West End, θα μεταφέρουν πολλές παραγωγές στο Broadway, κάποιες μόνο από τις οποίες σημείωσαν πολύ μεγάλη επιτυχία, ενώ εκτός από τα αγγλόφωνα έργα που έρχονται από το Λονδίνο, μετραφράσεις έργων από την Ευρώπη ή τη Λατινική Αμερική κάνουν επίσης την εμφάνισή τους.
Το 1906 χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η χαρακτηριστική πλέον φωτεινή διαφημιστική πινακίδα έξω από το Knicker bocker Theatre για την παραγωγή «The Red Mill». Σύντομα όλα τα θέατρα της περιοχής ακολούθησαν, κι έτσι το Broadway έγινε γνωστό ως «Ο Μεγάλος Λευκός Δρόμος». Την περίοδο αυτή οι παραγωγές συνηθίζεται να παρουσιάζονται για μικρότερο χρονικό διάστημα από ότι στο West End.
Η εμφάνιση του κινηματογράφου, όσο παρέμενε στη βωβή περίοδό του, δε θεωρήθηκε απειλή για το μουσικό θέατρο, καθ’όσον οι ζωντανές παραστάσεις, με χρώμα και μουσική, φάνταζαν πιο διασκεδαστικές από τις ασπρόμαυρες ταινίες. Όταν όμως ο κινηματογράφος περάσε στην ομιλούσα εποχή, δεδομένου ότι ως διασκέδαση ήταν πιο φθηνή και μικρότερης χρονικής διάρκειας απ’ό,τι το θέατρο, και οι ταινίες είχαν ουσιαστικότερη και πιο ενδιαφέρουσα πλοκή, δημιουργήθηκε ο φόβος ότι το θέατρο δε θα επιβίωνε. Τελικά, το μόνο είδος που άρχισε να φθίνει ωσότου εξαφανισθεί τελείως ήταν το vaudeville, ενώ μερίδα του κοινού παρέμεινε πιστή στα shows του Broadway, και μάλιστα πολλοί από τους ηθοποιούς του δεν μεταπήδησαν στον κινηματογράφο. Βασισμένο στις νέες προδιαγραφές που έθετε πλέον ο κινηματογράφος ως προς την υπόθεση των έργων, τον Δεκέμβριο του 1927 παρουσιάστηκε το «Show Boat», το πρώτο έργο που έδενε τα μουσικά νούμερα με συγκεκριμένη πλοκή, σε αντίθεση με τις έως τότε παραγωγές, που απλώς παρουσίαζαν διασκεδαστικά νούμερα πολλές φορές ασύνδετα μεταξύ τους.
Στα τέλη του 1920 στο Broadway υπήρχαν πλέον 70 με 80 θέατρα που ανέβαζαν παραστάσεις διαφόρων ειδών. Ενώ η περίοδος της Μεγάλης Ύφεσης οδήγησε σε κλείσιμο πολλά από τα θέατρα, πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η θεατρική σκηνή άνθιζε και πάλι. Η περίοδος από το 1943, οπότε παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το «Oklahoma!» έως το τέλος της δεκαετίας 1950 θεωρείται από τις χρυσές εποχές του Broadway, ενώ κριτικοί και μελετητές θεωρούν τα έργα που δημιουργήθηκαν κατά τη δεκαετία του ’50 τον πυρήνα γύρω από τον οποίο δομήθηκε (ή θα έπρεπε να δομηθεί) το σύγχρονο μουσικό θέατρο. Την περίοδο αυτή το musical γνώρισε ευρεία απήχηση λόγω των ηχογραφήσεων που κυκλοφόρησαν σταρ της εποχής: οι Frank Sinatra και Bing Crosby τραγούδησαν ο καθένας τους το «Oh What a Beautiful Mornin’» από το «Oklahoma!» το 1943, βάζοντας το τραγούδι στο top 20 της Αμερικής, ενώ η ηχογράφηση του Louis Armstrong στο «Hello Dolly!» το 1964 έφθασε στο Νο 1, τερματίζοντας την παραμονή του «Can’t Buy Me love» των Beatles στην κορυφή επί 14 εβδομάδες.
Από το τέλος της δεκαετίας του ’50 και για τις επόμενες δύο δεκαετίες το Broadway ακολουθεί φθίνουσα πορεία, οφειλόμενη σε διάφορους παράγοντες όπως η εισαγωγή της έγχρωμης τηλεόρασης στην καθημερινότητα μεγάλης μερίδας του κοινού, η αναμετάδοση αθλητικών γεγονότων μέσω αυτής, η δημοφιλία του κινηματογράφου και η επανέκδοση κλασικών ταινιών σε σινεμασκόπ, αλλά και κοινωνικούς παράγοντες όπως η επίδραση του Πολέμου του Βιετνάμ και του κινήματος για τα ατομικά δικαιώματα, ή η θεώρηση της Νέας Υόρκης, και της Times Square ειδικότερα, ως επικίνδυνης περιοχής να κυκλοφορεί κανείς, ιδίως τη νύχτα. Ενδεικτικό είναι ότι ενώ τη σεζόν 1950-1951 ανέβηκαν 94 νέες παραγωγές, τη σεζόν 1969-1970 ανέβηκαν 59, εκ των οποίων οι 15 ήταν επαναλήψεις προγενέστερων επιτυχιών. Ομοίως, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1920 λειτουργούσαν γύρω στα 70 με 80 θέατρα, το 1969 δούλευαν μόνο 36.
Η κατάσταση αυτή το 1982 οδήγησε στη δημιουργία του κινήματος «Σώστε το Θέατρο», αν και είχε ως στόχο κυρίως τη διάσωση των παλιών θεατρικών κτηρίων από την πώλησή τους σε επενδυτές με αναπτυξιακά σχέδια, και όχι τόσο τη σωτηρία της «θεατρικής βιομηχανίας». Οι προσπάθειες να προστατευτούν τα παλιά θεατρικά κτήρια ως ιστορικά αξιοθέατα μέσω νομοθεσίας απέτυχαν, ωστόσο το 1983 θεσπίστηκε η σημερινή «Theater District», που οδήγησε στην προστασία πολλών κτηρίων. Σήμερα τα θέατρα που βρίσκονται στη συνοικία μπορούν να λάβουν επιχορηγήσεις για τις παραστάσεις τους και κίνητρα για να προβούν σε ανακαινίσεις, ενώ αρκετά από αυτά πληρούν τις προδιαγραφές για τις ειδικότερες ρυθμίσεις που ισχύουν για τη συγκεκριμένη περιοχή.
Από τη δεκαετία του 1980 κι έπειτα το Broadway άρχισε να παίρνει και πάλι τα πάνω του. Το 1982 πρωτοπαρουσιάστηκε το «Cats», ενώ στο τέλος της δεκαετίας «Το Φάντασμα της Όπερας» και «Οι Άθλιοι» ήταν sold out, κερδίζοντας ταυτόχρονα την αναγνώριση των κριτικών. Τη δεκαετία του 1990 παρουσιάστηκαν παραγωγές όπως η αναβίωση του «Chicago» και το «The Lion King», οι οποίες τρέχουν χωρίς διακοπή μέχρι και σήμερα, ενώ οι πιο πρόσφατες επιτυχίες νέων έργων του 21ου αιώνα όπως τα «Wicked», «Kinky Boots» και «Hamilton» αποδεικνύουν ότι το κοινό του musical αγκαλιάζει εξίσου και νέες, πρωτότυπες ιδέες.
Σήμερα το Broadway θεωρείται παγκοσμίως η Μέκκα του musical, και οι εντυπωσιακές παραγωγές του λειτουργούν με βάση τη ζήτηση. Εάν μια παράσταση γίνει επιτυχία, θα συνεχίσει να παίζεται για όσο παραμένει δημοφιλής, προσελκύει νέο κοινό και φέρνει κέρδος, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα «Το Φάντασμα της Όπερας», το οποίο παίζεται ασταμάτητα από τον Ιανουάριο του 1988. Όπως ήταν αναπόφευκτο, η πανδημία του κορωνοϊού έπληξε και τα θέατρα του Broadway, ωστόσο λόγω των ειδικών ρυθμίσεων που ισχύουν για τη Theater District ο κίνδυνος να κλείσουν εντελώς δεν είναι σοβαρός, ενώ το σίγουρο είναι πως μεγάλη μερίδα του κοινού αδημονεί να επιστρέψει στις θεατρικές αίθουσες μόλις αυτό καταστεί δυνατό και ασφαλές.
Πηγές: theaterseatstore.com, fineartamerica.com, wikidata.org